Από το βιβλίο του Σάββα Ξιούρη*
Ο Άγιος Αμβρόσιος διαθέτει μια από τις πιο μεγάλες εξαιρετικής ομορφιάς παραλίες της Κύπρου. Η ακτογραμμή έχει μήκος 18 χιλιόμετρα. Η κατά ξηρά διοικητική περιοχή επικράτειας του Αγίου Αμβροσίου αποτελείται από δύο περιοχές. Η ανατολική περιοχή κοντά στο χωριό και η δυτική περιοχή που περιλαμβάνει τα πιο απομακρυσμένα κτήματα στην ευρύτερη περιοχή Πλατυμάτη. Στο ενδιάμεσο παρεμβαίνει περιοχή που ανήκει διοικητικά στην κοινότητα Χάρτζιας και συμπεριλαμβάνει και την περιοχή του Αρμενομανάστηρου.Για να αποτελούν ενιαίο σύνολο αυτές οι δύο περιοχές ενώνονται μέσω της ακτογραμμής που ανήκει εξ ολοκλήρου στον Άγιο Αμβρόσιο.
H ποικιλομορφία των αμμουδιών με τον ξανθό ή μαύρο άμμο, οι περιοχές με τα χαλίκια κάθε μεγέθους και οι βραχώδης περιοχές με τα βαθειά νερά μπορούσαν να ικανοποιήσουν οποιεσδήποτε απαιτήσεις. Οι νεαροί μπορούσαν να εκπαιδευτούν στην κολύμβηση στα Γιαλούδκια του Γεώργιου Πρωτοπαπά, ενώ οι πιο τολμηροί και επιδέξιοι κολυμβητές στα βαθιά νερά του τέταρτου, όπως ονομαζόταν η θάλασσα πίσω ακριβώς από τα ξέβαθα Γιαλούδκια. Τα δύο σημεία χωρίζονταν με ψηλό σκληρό συνεχόμενο μαύρο βράχο.
Ωραίες περιοχές για μπάνιο είναι ο Παχύαμμος, τα Μαγαζένια, το Καμίνι, ο Άγιος Δημητριανός και πάνω απ΄όλα η περιοχή Αλακάτι και Άμμοι του Κούλη με τη χρυσή αμμουδιά μήκους τριών περίπου χιλιομέτρων μοναδική σε ομορφιά στην Κύπρο. Αυτή η ίδια η θάλασσα πλούσια σε κάθε λογής ψάρια, τα πεντακάθαρα νερά στις παραλίες και η αξεπέραστη φυσική ομορφιά του τοπίου είναι για τον Άγιο Αμβρόσιο ένας μοναδικός θησαυρός που παράνομα βρίσκεται και αυτός μαζί με την ευλογημένη του γη και τα περιβόλια στα χέρια των κατακτητών αφήνοντας στους εκτοπισμένους κατοίκους ατέλειωτη πίκρα.
Αρχίζοντας από τα ανατολικά προς τα δυτικά συναντούμε κατά μήκος της παραλίας τις ακόλουθες περιοχές: Λιμνιώνας ή όπως είναι καταγραμμένος στους ναυτικούς χάρτες Stazousapoint. Ηπεριοχή αυτή ανήκει διοικητικά στη γειτονική κοινότητα της Καλογραίας ωστόσο στο μικρό φυσικό λιμανάκι που, ας σημειωθεί είναι το μοναδικό στη βόρεια περιοχή της Κύπρου από τον Κορμακίτη μέχρι και τον Απόστολο Ανδρέα που μπορεί να προστατεύσει πλεούμενα από τους φοβερούς βοριάδες που κτυπούν την περιοχή κατά τον χειμώνα, κατοικούσαν με τις οικογένειες τους και είχαν τις βάρκες τους ψαράδες από τον Άγιο Αμβρόσιο. Η περιοχή παλιά ανήκε στη Ιερά Μονή Μελαντρύνας. Αυτή πωλήθηκε το 1959 μαζί με τα υπόλοιπα εναπομείναντα κτήματα της Μονής κατά τον τρίτο και τελευταίο κατά σειρά πλειστηριασμό στους Αγιαμβροσίτες Κύρο και Ανδρέα Χατζηκύρο και Μιχάλη Ανδρέου Φτωχού. Στη συνέχεια το κτήμα πωλήθηκε από τους πιο πάνω σε αγγλική εταιρία.
Σημειώνεται ότι προηγήθηκαν άλλοι δύο πλειστηριασμοί κατά το 1945 και 1953 κατά τους οποίους κτήματα της Μονής Μελανδρύνας πωλήθηκαν στους κατοίκους Αγίου Αμβροσίου και Καλογραίας.
Μπαίνοντας στη συνέχεια στα διοικητικά όρια του Αγίου Αμβροσίου βρίσκουμε τον Μακρύγιαλο, την Μούττη του Πεύκου, τα Γγλυφονερά, τον Παχύαμμο με εξαιρετικό μαύρο άμμο που δεν είχε λήψη κατά τους ντόπιους, τη Στάζουσα με γλυκό πόσιμο νερό, τρία μόλις μέτρα από τη θάλασσα. Ακολούθως φθάνουμε στα Γιαλούδκια με τον Πρώτο, την Παπλωμάτα, τον Δεύτερο, τον Τρίτο και τον Τέταρτο, όπως ονομάζονταν τα διάφορα σημεία ανάλογα με το ύψος του απότομου βράχου από τα οποία οι λουόμενοι έκαναν τις βουτηχτές τους ανταγωνιζόμενοι μεταξύ τους. Το μέρος ανήκει στον Γεώργιο Πρωταπαπά, ο οποίος πρωτοείδε την αξία της θάλασσας και ανέπτυξε τουριστικά την περιουσία του ανεγείροντας σύγχρονο για την εποχή του κέντρο και δίπλα ακριβώς τουριστικά καταλύματα.
Προχωρώντας λίγο προς τα δυτικά βρίσκουμε τον Ρουφάκωνα, όπου τα μανιασμένα κύματα κτυπούσαν στην εσωτερική σπηλιά του βράχου και ξεσήκωναν τους αφρούς μέχρι το ύψος διώροφης κατοικίας και βουητό που ακουόταν μέχρι τα πρώτα σπίτια του χωριού δύο χιλιόμετρα μακριά. Σε απόσταση 100 μέτρων συναντά κανείς τον ποταμό του Λιμνού με ωραία αμμουδιά που καταλαμβάνει την διπλανή περιοχή Σιερομύλια μέχρι τις αποθήκες των χαρουπιών τα λεγόμενα Μαγαζένια. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν ειδικές αμμόπλακες οι οποίες χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή χειρόμυλων για το άλεσμα σιταριού και μεγάλων λιθαριών για τα ελαιοτριβεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το σημείο αυτό καθώς και από τον Παχύαμμο, το Καμίνι, τον Άγιο Δημητριανό, τον Μακρύγιαλο, το Αλακάτι, τους Άμμους του Κούλη καθώς και άλλες περιοχές μεγάλα φορτηγά φόρτωναν άμμο και τσιακκίλι στο χέρι για τα κτίσματα της περιοχής αλλά και της Λευκωσίας καθώς και της Αμμοχώστου για το κτίσιμο των ξενοδοχείων. Δεν υπήρχαν ακόμη οι περιορισμοί στην μετακίνηση τέτοιων υλικών από τις παραλίες.
Πιο πέρα συναντούμε τους Μύλους, την Καμένη Αποθήκη με την παραλία γεμάτη χοντρές πολύχρωμες γυαλιστές στρογγυλές πέτρες που προσέδιδαν το πιο χαρακτηριστικό ήχο στο κύμα όταν αυτό έσκαζε στην παραλία. Ιδιαίτερα αυτός ο ήχος είναι ακόμη ζωντανός στα αυτιά όσων τον άκουσαν το βράδυ ή ενωρίς το πρωί με την απόλυτη ησυχία. Είχα την τύχη να έχω αυτά τα βιώματα, γιατί ακριβώς δίπλα είχαμε αμπέλι και διανυκτερεύαμε εκεί τα καλοκαίρια με τον παππού. Στη συνέχεια στα 300 περίπου μέτρα βρίσκεται το Καμίνι απ΄ όπου ο Σωτήρης του Παντέλη έβγαζε άμμο με τα μουλάρια και τον έφερνε σε προσιτό μέρος για τα φορτηγά. Πιο πέρα είναι η Μούττη του Αη Σύντη μια απόκρημνη περιοχή με μεγάλες πέτρες θαυμάσια ωστόσο για καταδύσεις και ψάρεμα για ερασιτέχνες ψαράδες.
Αφού διασταυρώσουμε τον πλαγιόδρομο προς τη Χάρτζια βρίσκεται η παραλία του Αγίου Δημητριανού με το κάτασπρο εκκλησάκι του Αγίου στην παραλία και τη βραχονησίδα μέσα στη θάλασσα σε σχήμα σκαντζόχοιρου (κατσόχοιρου). Έτσι μετέτρεψε κατά την παράδοση ο Άγιος Δημητριανός το άγριο θεριό της θάλασσας που κατάτρωγε τα γεννήματα και τους ίδιους τους ανθρώπους της περιοχής. Δίπλα είναι ο Ποταμός των Καραβιών που πηγάζει από τη περιοχή της Χάρτζιας και οι Πλάτζες του Λούκα. Είναι πολλοί που γεύτηκαν τα ψάρια της περιοχής αυτής. Ένας τέτοιος ήταν και ο εκπαιδευτικός Κυριάκος Πέσιογκες με μεγάλες επιτυχίες στις ψαριές των μελάνων διεκδικώντας μάλιστα να μετονομασθεί η περιοχή σε Στάμα του Πέσιογκε.
Πιο πέρα είναι η περιοχή Βίκλα το Λεμενάρι και το Βασίλειο. Σ΄αυτή την περιοχή φαίνεται να αναπτύχθηκαν αρχαίοι οικισμοί γεγονός που μαρτυρείται από τα ονόματα και τα ευρήματα της περιοχής. Κατά πολλούς εδώ τοποθετείται η αρχαία Μακαρία. Η παραλία είναι απόκρυμνη και τα νερά πολύ βαθιά ικανά να φιλοξενήσουν μεγάλα σκάφη. Η περιοχή προσφέρεται θαυμάσια για καταδύσεις και υποθαλάσσιες έρευνες. Στη συνέχεια βρίσκονται οι Λίμνες, τα Πηλά, ο Ποταμός του Καταρράκτη, η Αρκοσυτζιά, ο Μακρύγιαλος με ωραία αμμουδερή παραλία μήκους ενός περίπου χιλιομέτρου. Αυτή η περιοχή αποτελούσε παλιά μέρος του Αρμενομονάστηρου που κάλυπτε την περιοχή από το βουνό, όπου βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Μάκαρος, μέχρι τη θάλασσα. Γύρω στο 1960 πωλήθηκε το κομμάτι βόρεια του δρόμου Κερύνειας Αγίου Αμβροσίου και φυτεύθηκε με εσπεριδοειδή, αφού έγιναν επιτυχείς διατρήσεις κοντά στη θάλασσα. Το περιβόλι και όλο το κτήμα ανατέθηκε στον Σάββα Μίλλερ για να το φροντίζει,
Ακόμη πιο δυτικά βρίσκονται οι Δάμνες και φθάνουμε στον Ποταμό του Πλατυμάτη και δίπλα το υπέροχο Τρουλλί του Πλατυμάτη ή του Αλακατιού. Το μοναδικό αυτό σε ομορφιά και κάλλος παραθαλάσσιο κομμάτι της περιοχής Αγίου Αμβροσίου αποτελείται από μια φυσική προεξοχή της στεριάς μέσα στη θάλασσα σε σχήμα κώνου διαμορφώνοντας ένα φυσικό λιμάνι προς τη δυτική του πλευρά. Πάνω στο ίδιο το Τρουλλί βρίσκονται πολλοί ανεμοδαρμένοι βράχοι που με λίγη φαντασία σχηματίζουν στο μυαλό του παρατηρητή πολλά ανθρωπόμορφα και άλλου είδους σχήματα. Στα παλιά τα χρόνια ο τόπος πιθανολογείται ότι χρησιμοποιήθηκε ως ιερό κάποιου αρχαίου θεού. Η θάλασσα αποτελεί παράδεισο για τους ερασιτέχνες ψαράδες και πολλοί κάτοικοι του Αγίου Αμβροσίου που διέμεναν στα αγροτικά σπίτια στο ίδιο το Αλακάτι αλλά και το διπλανό οικισμό του Πλατυμάτη έκαναν εδώ τις ψαριές τους.
Η περιοχή του Αγίου Αμβροσίου έχει άλλα δύο παρόμοια τρουλιά που θα συναντήσουμε στην αφήγηση που ακολουθεί, ωστόσο το Αλακάτι, από το οποίο πήρε και το όνομά της η περιοχή με τη χρυσή αμμουδιά που βρίσκεται στα δυτικά του είναι το πιο όμορφο. Σημειώνεται ότι όλη η περιοχή του Αλακατιού έχει απαλλοτριωθεί από την Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας γύρω στο 1970 με σκοπό την προστασία της από την αλόγιστη ανάπτυξη, την προστασία της χλωρίδας και πανίδας με πρώτη τη χελώνα καρρέττα-καρρέττα και την εκπόνηση ενιαίου μεγαλεπήβολου και πρωτοποριακού σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης. Δυστυχώς η τουρκική εισβολή του 1974 ανέκοψε τα σχέδια.
Αφήνοντας πίσω το Αλακάτι και περπατώντας κατά μήκος της στενής λωρίδας επίπεδης γης με υψόμετρο δέκα περίπου μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας βρίσκουμε την Μούττη της Χατζηλιούς. Καλύτερα για κάποιο να περπατήσει τούτο το μέρος την άνοιξη και μάλιστα αργά το απόγευμα, όταν θα αρχίσει να χρυσίζει ο ήλιος του δειλινού και να αντικατοπτρίζονται οι ακτίνες του ήλιου μέσα στη θάλασσα που φαίνεται πέρα από την Κερύνεια μέχρι το ακρωτήρι του Κορμακίτη. Το σημείο αυτό φαντάζει όμοια με υπερωκεάνιο μέσα στις πλατιές θάλασσες, αφού όταν φτάσει κανείς στην άκρη του το συνολικό μήκος του οποίου είναι περίπου 300 μέτρα, βλέπει από τις τρεις μεριές θάλασσα. Πήρε το όνομά της η περιοχή από τη Χατζηλιού που το αγόρασε πουλώντας τα χρυσά του λαιμού της. Με την ανάπτυξη που άρχισε να παρατηρείται μετά το 1965 το κομμάτι αυτό και άλλα γειτονικά είναι από τα πρώτα που ζητήθηκαν και πωλήθηκαν σε επενδυτές γης. Η θάλασσα είναι και εδώ ψαρότοπος με τους σκάρους, τους ορφούς και τους σαργούς να έχουν την τιμητική τους.
Μόλις ξεπεράσουμε την Μούττη ξανοίγεται μπροστά μας η πρώτη πεταλοειδής παραλία έκτασης ενός και πλέον χιλιομέτρου με τη χρυσή αμμουδιά, τους γύρω αμμόλοφους και το Τρουλλί του Καπνίση στο βάθος. Η παραλία υπάγεται στην ευρύτερη περιοχή Αλακάτι. Η διπλανή στεριά είναι γνωστή με την τουρκική επονυμία GehennemDeresi. Δηλαδή Ποταμός της Κόλασης. Ονομάστηκε έτσι γιατί ο ζεστός άμμος με τον οποίο ήταν καλυμμένη όλη η περιοχή μέχρι και ένα χιλιόμετρο πέραν της παραλίας δεν επέτρεπε την ανάπτυξη πυκνόφυλλων δένδρων σε αντίθεση με την υπόλοιπη καρποδότρα γη του Αγίου Αμβροσίου, όπου ευδοκιμούσαν όλα τα δένδρα.
Εδώ φύτρωναν κυρίως θάμνοι, όπως οι σχοινιές και λίγες ημιάγριες ελιές. Σημειώνεται ότι παλιά η θάλασσα δεν είχε την αξία που της αποδίδεται σήμερα, γιατί ο κόσμος μετρούσε την αξία της γης με την παραγωγή που προσέφερε. Λίγα μέτρα από την παραλία διατηρούσε μια καλύβα ο Κώστας Χριστοδούλου Κυρατζής (Κιρανέζης) όπου περνούσε τις Κυριακές του καλοκαιριού με την παρέα του Πραξιτέλη και Κυριάκο Πέσιογκε αλλά και άλλους φίλους από τη Λευκωσία απολαμβάνοντας το ψάρι που οι ίδιοι ψάρευαν. Σ΄όλη αυτή την παραλία κατέφευγαν το καλοκαίρι οι χελώνες για να γεννήσουν τα αυγά τους.
Μετά την πρώτη αυτή αγκάλη με την ωραία αμμουδιά, που παρέμεινε άγνωστη στους πιο πολλούς γιατί βρισκόταν μακριά από τον αυτοκινητόδρομο, σχηματίζεται το δεύτερο κατά σειρά Τρουλλί του Καπνίση. Έχει και αυτό τις ομορφιές του, αφού είναι πανομοιότυπο σε σχήμα με το Τρουλλί στο Αλακάτι με τη διαφορά ότι η στεριά εδώ δεν σχηματίζει λιμανάκι αλλά επανέρχεται στη ίδια γραμμή της προηγούμενης αγκάλης. Είναι και εδώ ψαρότοπος με πρώτους τους σκάρους που βόσκουν κυριολεκτικά στα ειδικά φύκια της θάλασσας.
Από εδώ και για δύο χλμ περίπου βρίσκεται η ανεπανάληπτη αμμουδιά, συνέχεια και αυτή της ευρύτερης περιοχής Αλακάτι, που είναι γνωστή ως οι Άμμοι του Χατζηκούλη ή απλά Κούλης. Τα νερά εδώ είναι πεντακάθαρα ξέβαθα και η περιοχή γενικά απάνεμη. Λίγα μέτρα από το κύμα και κατόπιν οραματισμού από τον Άγιο Αμβρόσιο ο Χατζηκούλης έσκαψε λάκκο και στα τρία-τέσσερα μέτρα βρήκε γλυκό νερό. Το γεγονός ότι σε όλη τη γύρω περιοχή δεν υπάρχει καθόλου πόσιμο νερό και βρέθηκε αυτό σε μια αμμουδερή περιοχή που μοιάζει πιο πολύ με τη Σαχάρα θεωρήθηκε πραγματικό θαύμα. Εξ άλλου τι διαφορετικό μπορούσε να χαρακτηρισθεί, αφού το πηγάδι αποτελούσε πηγή ζωής για τους ανθρώπους και τα ζωντανά της περιοχής. Όλοι κατέφευγαν στο Λακκούι του Κούλη να τραβήξουν νερό, όπως αναφέρεται στο Ευαγγέλιο η περίπτωση του Χριστού με τη Σαμαρείτιδα. Γύρω ακριβώς από το πηγάδι υπήρχαν ξύλινες και πέτρινες γούρνες γεμάτες νερό για τα πρόβατα και τα άλλα ζώα. Η φράση «Δοξάζω σε Θεέ μου που το έδειξες» ακουόταν από τον κάθε περαστικό που ξεδιψούσε από τούτο το νερό σε ένα σημείο που είναι πραγματικά όαση μέσα στους αμμόλοφους που το περιτρυγυρίζουν.
Αφήνοντας πίσω το Αλακάτι και προχωρώντας προς τον αγροτικό οικισμό του Ταούτη βρίσκουμε την Μούττη της Τριμιθιάς που είναι το πέρασμα προς τους άμμους από τη δυτική πλευρά, το κλειδί του άμμου, όπως χαρακτηριστικά λεγόταν ο τόπος. Ακολουθεί το Θερκό με μια υπόγεια σπηλιά στο βράχο και με το νερό να εισέρχεται στο κούφωμα στη θαλασσοταραχή και να εξέρχεται προς τα πάνω από το στενό στρογγυλό άνοιγμα του βράχου σε σχήμα θερκού (μαύρου φιδιού). Πιο πέρα συναντούμε την Παραλία του Ταούτη. Ωραιότατη παραλία με χοντρό άμμο ή πολύ μικρά πολύχρωμα χαλίκια.
Στη συνέχιση της παραλίας κοντά στη προέκταση της ξηράς προς τα βόρεια και πριν αρχίσουν οι βράχοι η τοποθεσία ονομάζεται Κεμίκονας. Ακολούθως η ακτή γυρίζει και πάλιν δυτικά όπου συναντούμε την παραλία του Γιρούκκη που καταλήγει στο τρίτο κατά σειρά Τρουλλί της περιοχής. Είναι και αυτό πολύ ωραίο, όπως ανυψώνεται από τη στεριά και προεκτείνεται στη θάλασσα. Αυτά τα τρία Τρουλιά, με την ομορφιά και τη μοναδικότητα τους, αποτελούν την ταυτότητα της δαντελλωτής παραλίας του Αγίου Αμβροσίου. Η ακτή κοντά στο Τρουλλί χαρακτηρίζεται από τη σκληρή γκριζοκαφέ συμπαγή πέτρα που στην οποία σχηματίσθηκαν μικρές κοιλότητες από το κύμα και τη διάβρωση και στις οποίες αφού εξατμιζόταν κατά το καλοκαίρι το νερό της θάλασσας απέμεινε το καθαρό άσπρο θαλάσσιο άλας.
Λίγο πιο πέρα στα 15 πια χιλιόμετρα από τον Άγιο Αμβρόσιο βρίσκεται η τελευταία παραλία της μακρινής ακτογραμμής του. Η περιοχή ονομάζεται Τσακκισμοκούππη. Σ΄αυτή την παραλία η κατοχική Τουρκία έχει ανεγείρει το ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό. Ο σταθμός και οι υπόλοιπες βοηθητικές εγκαταστάσεις κτίστηκαν πάνω σε γη που ανήκει σε εκτοπισμένους κατοίκους του Αγίου Αμβροσίου που στις 14 Αυγούστου του 1974 εξαναγκάστηκαν βίαια να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς με τον βαρύ πόνο στην καρδιά για τα μέρη τους κομμάτι-κομμάτι ξεχωριστά.
Το βιβλίο του Σάββα Ξιούρη, προέδρου του Κοινοτικού Συμβουλίου έχει κυκλοφορήσει πρόσφατα και είναι διαθέσιμο και από το σωματείο μας. Μπορείτε να επικοινωνήσετε στο τηλ. 99446897 για να το προμηθευτείτε.